Sokrato
| Sokrato | ||
|---|---|---|
 Busto de Sokrato en muzeo de Luvro | ||
| Persona informo | ||
| Nomo | Sokrato | |
| Dato de naskiĝo | -469 [#] | |
| Loko de naskiĝo | Alopeke [#] | |
| Dato de morto | -399 [#] | |
| Loko de morto | Antikva Ateno [#] | |
| Okupo | filozofo | |
| Aĝo je morto | 70 | |
| Portalo pri Homoj | ||
| | ||
[[Kategorio:Naskiĝintoj en Esprima eraro: Nekonata vorto “a”.]][[Kategorio:Mortintoj en Esprima eraro: Nekonata vorto “a”.]]
Sokrato (greke: Σωκράτης Sōkrátēs; naskiĝis en -470/469, mortis en 399 a.K.[1]) estis klasika helena filozofo kiu estas konsiderata unu el ĉefaj fondintoj de okcidenta filozofio. Li famiĝis kiel interparoladanto kun junuloj sur la stratoj, la gimnastikejoj (gimnazioj), kaj en la agoro de la antikva Ateno. Li restas enigma figuro konata ĉefe tra la rakontoj de klasikaj verkistoj, ĉefe el la verkoj de liaj disĉiploj Platono kaj ksenofono kaj per la vekoj de sia samtempulo Aristofano. La dialogo de Platono estas inter la plej kompletaj rakontoj pri Sokrato kiuj survivis el la antikveco, kvankam ne klaras la grado laŭ kiu Sokrato mem estas "kaŝita malantaŭ sia 'plej bona disĉiplo', Platono".[2]
Tra lia portretado en la dialogoj de Platono, Sokrato fariĝis fama por sia kontribuo al la kampo de etiko, kaj estas tiu platona Sokrato kiu aŭtoritatas la konceptojn de sokrata ironio kaj la sokrata metodo, aŭ elenĥus. Tiu lasta ofte estas uzita ilo en larĝa gamo de diskutoj, kaj estas speco de pedagogio en kiu serio de demandoj estas petita ne nur por eltiri individuajn respondojn, sed ankaŭ por apogi fundamentajn sciojn pri la temo ĉe mano. Sokrato de Platono ankaŭ faris gravajn kaj daŭrantajn kontribuojn al la kampo de sciteorio, kaj la influo de liaj ideoj kaj aliro restas forta fundamento por multe de la okcidenta filozofio kiu sekvis.
Enhavo
1 Biografio
1.1 La sokrata problemo
1.2 Vivo
2 Filozofio
3 Sokrato (teatraĵo)
4 Notoj kaj referencoj
5 Vidu ankaŭ
Biografio |
Sokrato kaj Alkibiado, de Christoffer Wilhelm Eckersberg
La sokrata problemo |
Preciza bildo de la historia Sokrato kaj liaj filozofiaj vidpunktoj estas problemaj: temo konata kiel la sokrata problemo.
Ĉar Sokrato ne verkis filozofiajn tekstojn, la kono de la viro, lia vivo, kaj lia filozofio estas tute bazita sur skribaĵoj fare de liaj studentoj kaj samtempuloj. Ĉefe inter ili estas Platono. Verkoj de Ksenofono, Aristotelo, kaj Aristofano disponigas gravajn komprenojn.[3] La malfacileco de trovado de la "reala" Sokrato ekestas ĉar tiuj verkoj estas plejparte filozofiaj aŭ dramecaj tekstoj prefere ol simplaj historioj. Krom Tucidido (kiu faras neniun mencion de Sokrato aŭ filozofoj ĝenerale) kaj Ksenofonto, ekzistas fakte neniu simpla historio tiutempa kun Sokrato kiu traktis liajn propran tempon kaj lokon. Konsekvenco de tio estas ke tiuj fontoj kiuj mencias Sokrato'n ne nepre asertas ke ili estas historie precizaj, kaj ofte estas partiaj (tiuj kiu procesigis kaj kondamnis Sokrato'n forlasis neniun testamenton). Historiistoj tial renkontas la defion de unuigado de la diversaj tekstoj kiuj venas de tiuj viroj por krei precizan kaj koheran raporton pri la vivo de Sokrato kaj ties verko. La rezultoj de tia fortostreĉo ne estas nepre realismaj, simple koheraj.
Platono estas ofte rigardita kiel la plej informa fonto pri la vivo kaj filozofio de Sokrato..[4] En la sama tempo, aliflanke, multaj akademiuloj kredas ke en kelkaj verkoj Platono, estanta literatura artisto, puŝis sian deklarite favoran version de "Sokrato" longe preter io ajn kion la historia Sokrato supozeble faris aŭ diris; kaj tiu Ksenofonto, estanta historiisto, estas pli fidinda atestanto al la historia Sokrato. Estas demando pri multe da debato super ĝuste kiu Sokrato estis kaj kiun Platono priskribis ĉe iu antaŭfiksita punkto - la historia figuro, aŭ la fikcio fare de Platono. Kiel Martin Cohen asertis, Platono, la idealisto, proponas "idolon, majstran figuron, por filozofio. Sanktulo, profeto de la "Suno-dio", instruisto kondamnita pro sia instruo kiel herezulo."[5]
Estas klara ankaŭ el aliaj skribaĵoj kaj historiaj artefaktoj, aliflanke, ke Sokrato ne estis simpla rolulo, aŭ invento, de Platono. La atestaĵoj de Ksenofonto kaj Aristotelo, kune kun iuj el la verkoj de Aristofano (aparte La Nuboj), estas utila en precizigo de la percepto de Sokrato preter la verkaro de Platono.
Vivo |
Juvelo el karneolo reprezentanta Sokraton, Romo, 1-a jarcento a.K.-1-a jarcento p.K.
Detaloj pri Sokrato povas esti derivitaj de tri tiutempaj fontoj: la dialogoj de Platono kaj Ksenofono (ambaŭ fervoruloj de Sokrato), kaj la teatraĵoj de Aristofano. Li estis prezentita fare de kelkaj akademiuloj, inkluzive de Eric Havelock kaj Walter Ong, kiel ĉampiono de parolaj sistemoj de komunikado, starante supren ĉe la krepusko de skribado kontraŭ ĝia hazarda difuzo.[6]
La teatraĵo La nuboj de Aristofano portretas Sokrato'n kiel klaŭno kiu instruas al siaj studentoj kiel trompi ilian elirejon de ŝuldo. La plej multaj el la verkoj de Aristofano, aliflanke, funkcias kiel parodioj. Tiel, estas supozite ke tiu karakterizado ankaŭ estis ne laŭvorta.
La patro de Sokrato estis Sofronisko,[7]skulptisto,[8] kaj lia patrino Fenarete,[9]akuŝistino. Sokrato geedziĝis kun Ksantipo,[10] kiuj estis multe pli juna ol li kaj estis karakterizitaj kiel nedezirindaj en temperamento (kiu havis laŭdire malbonan karakteron, ne komprenis lin, konstante kritikis kaj prikriis lin, sed li toleris ŝin kun pacienco). Ŝi ekhavis por li tri filojn,,[11] nome Lamproklo, Sofronisko kaj Menekseno. Lia amiko Kritono de Alopece kritikis lin pro forlasado de siaj filoj kiam li rifuzis provi eskapi antaŭ sia ekzekuto.[12]
Sokrato komence gajnis sian porvivaĵon kiel majstra ŝtontajlisto. Laŭ Timono de Flio kaj pli postaj fontoj, Sokrato transprenis la profesion de ŝtonmasonaĵo de sia patro kiuj tranĉis ŝtonon por la Partenono. Ekzistis tradicio en antikvo, ne kreditita per moderna enketado, ke Sokrato kreis la statuojn de la Tri Gracioj, kiu staris proksime de la Akropolo ĝis la 2-a jarcento p.K.[13] Antikvaj tekstoj ŝajnas indiki ke Sokrato ne laboris pri ŝtontondado post demisiado. En la Simpozio de Ksenofono, oni informas ke Sokrato diras, ke li dediĉas sin nur al kion li rigardas kiel la plej gravan arton aŭ okupon: diskutado de filozofio. En La nuboj Aristofano portretas Sokrato'n kiel akceptanto de pago por instruado kaj prizorgado de sofista lernejo kun Ĥajrefono, dum en la Apologio de Sokrato de Platono kaj en la Simpozio kaj en la rakontoj de Ksenofono, Sokrato eksplicite neas esti akceptinta pagon por instruado. Pli specife, en la Apologio Sokrato citas sian malriĉecon kiel pruvon ke li ne estas instruisto.
Sokrato elprenas Alkibiadon el la brakumo de Volupto, de Jean-Baptiste Regnault (1791)
Sokrato batalis kiel hoplito en la Peloponesa Milito.
En la jaro 399 a. K., kiam Sokrato aĝis 70 jarojn, atenanaj samcivitanoj lin akuzis pri blasfemo, ateismo, kaj pri korupto de la junularo. La kortumo kondamnis lin je mortpuno. Anstataŭ defendi sin bone antaŭ la juĝistoj, aŭ fuĝi laŭ konsiloj de siaj amikoj, Sokrato akceptis sian kondamnon. Sokrato, kiu kredis je la senmorteco de la animo, ne timis la morton. Li diris, ke la juĝistoj, ĉar ili neniam ekzamenis siajn proprajn vivojn, jam estis mortaj. Sokrato trinkis venenon de konio ("konia kaliko"[14]), kaj mortis serene meze inter siaj amikoj.
Filozofio |
Sokrato parolis piedirante laŭlonge la vojoj, kaj faris multajn demandojn serĉante difinojn de (ĉefe etikaj) nocioj. Tiumaniere li inventis la dialogon kiel metodon por malkovri la veron. Sian tipan metodon li nomis majeŭtikon ("akuŝan arton"); t.e. la arto naskigi la ideojn, kiuj estas jam kaŝitaj en la kapo, sed pri kiuj oni konsciiĝas nur se oni "turnas" la menson tiel, ke oni ekvidas ilin.
Ankaŭ ironion li uzis: Ŝajne aprobante la ideojn, kiujn li deziris malpruvi, li montris, ke ili kondukas al absurdaj konkludoj, do ke ili estas malpravaj. De tio devenas la literatura senco de ironio. Sokrato ne verkis ion, sed poste Platono, lia adepto, verkis dialogojn, en kiuj Sokrato ludas ĉefan rolon. Tiele oniaj ĉefaj fontoj pri la vivo de Sokrato restas la jenaj: Platono, Aristofano, Ksenofono.
Laŭ Sokrato, multe gravas ekzameni la vivon. Konversaciante kun multaj homoj, Sokrato uzis induktan racion por atingi la veron. Sed la ofta uzado de ironio en liaj diskursoj havigis al li malamikojn. Tamen Sokrato, laŭ propra aserto, lernis multon de siaj sekvantoj, kaj ofte li laŭ si mem ne havis propran opinion. Li neniam donis doktrinojn.
Antaŭsokrataj filozofoj estas la filozofoj kiuj vivis antaŭ Sokrato. Ili loĝis en Antikva Grekio. Ili inkluzivas ĉefajn figurojn kiaj Taleso, Alkmeono, Hipokrato, Empedoklo, kaj Demokrito.
Sokrato (teatraĵo) |
Sokrato, kvarakta tragedio de Ch. Richet, el la franca trad. en ritma prozo J. Couteaux, 1914, 101 p. Oni volis prezenti ĝin dum la 10-a Universala Kongreso, sur la p. 5. oni eĉ legas: "Estas ludita dum la Deka UK de E (Paris, aŭgusto 1914) de la jenaj geaktoroj: ..."
Notoj kaj referencoj |
↑ Socrates. 1911 Encyclopaedia Britannica (1911). Alirita {{subst:FormatoDato|2012-09-13}}.
↑ Sarah Kofman. (1998) Socrates: Fictions of a Philosopher, p. 34. ISBN 0-8014-3551-X. “"Nietzsche indeed manages to trace a utilitarian Socrates in Plato's dialogues, a Socrates who is more or less hidden behind his 'best disciple', Plato: ..."”.
↑ Multaj aliaj verkistoj aldoniĝis al la modo de la sokrataj dialogoj (nome Sőkratikoi logoi) dum la tempopaŝo. Aldone al Platono kaj al Ksenofono, ĉiu el la venonta meniotaj estas konsiderataj de kelkaj fontoj kiel aldonintaj al la ĝenro: Eskino de Sfeto, Antisteno, Aristipo, Bryson, Cebes, Kritono, Eŭklido de Megara, kaj Fedono. Estas malverŝjne ke Platono estis la unua tiufake (Vlastos, p. 52).
↑
May, H.. (2000) On Socrates. Wadsworth/Thomson Learning,, p. 20.
↑ Martin Cohen, Philosophical Tales (2008) ISBN 1-4051-4037-2
↑ Ong, pp. 78–79.
↑ Plato, Laches 180d, Euthydemus 297e,Hippias Major 298c
↑
G.W.F. Hegel (trad. Frances H. Simon), Lectures on History of Philosophy
↑ Plato, Theaetetus 149a, Alcibiades 1 131e
↑ Xenophon, ''Symposium'' 2.10. Perseus.tufts.edu. Alirita {{subst:FormatoDato|2012-08-19}}.
↑ Plato, ''Phaedo'' 116b. Perseus.tufts.edu. Alirita {{subst:FormatoDato|2012-08-19}}.
↑ Plato, ''Crito'' 45c-45e. Perseus.tufts.edu. Alirita {{subst:FormatoDato|2012-08-19}}.
↑ La antikva tradicio atestas en Paŭzanio, 1.22.8; por moderna neado, vidu Kleine Pauly, "Sokrates" 7; tiu tradicio estas konfuzo kun la skulptisto, Sokrato de Tebo, menciita en Paŭzanio 9.25.3, samtempulo de Pindaro.
↑ Diskuteblas, ĉu la aplikata veneno estas tiu de konio (Conium maculatum), ĉu tiu de cikuto (Cicuta virosa). Ambaŭ plantoj estas apiacoj, sed ne aparte proksimaj parencoj. La distingo inter ambaŭ specioj ne ĉiam estis klara, tiel ke ankaŭ la sciencaj nomoj ŝanĝiĝis: por la planto, kiu hodiaŭ estas konata kiel Conium maculatum, dum historio troviĝis jenaj sinonimoj:
Cónium maculátum L. (= Coriandrum maculatum Roth, = Cicuta maculata Gaertner, Clairv., nec L., = Coriandrum cicuta offic. Crantz, = Conium cicuta Necker, = Cicuta officinalis Crantz, = C. maíor Lam., Conium maculosum Pallas, = Sium conium Vest, = Selinum conium E. H. L. Krause, = Conium nodosum Fischer ex Steudel).
citita el Lehrbuch der biologischen Heilmittel de Gerhard Madaus (germane, interreta paĝo vidita 23 aug 2009).
Madaus sampaĝe argumentas:
- Sed iom certe supozeblas, ke la "koneion" de la grekoj kaj la "cicuta" de la romianoj identis kun nia Conium maculatum, des pli ĉar Cikuto (aŭ akvo-konio) estas tre malofta en Grekio kaj Italio.
Vidu ankaŭ |
- Dialektiko
- Sofismo
- Grekaj filozofoj
