Karaimoj
Parto de serio
|
Portalo | Kategorio |
Judoj · Judismo · Kiu estas judo |
|---|
Ortodoksaj · Konservema judismo |
Progresiva (Reforma - Liberala) · Ultraortodoksaj |
Samarianoj · Falaŝoj · Karaimoj |
| Etnaj grupoj kaj lingvoj |
Aŝkenazoj · Sefardoj · Mizraĥoj |
Hebrea · Jida · Judhispana · Geeza |
Religio |
Dio · Principoj de kredo en judismo · Diaj nomoj |
613 micvot · Halaĥa · Leĝaro de Noe |
Mesio · Eskatologio |
| Juda pensado, filozofio kaj etiko |
Juda religia filozofio |
Cdaka · Musar · Elekteco |
Ĥasidismo · Kabalo · Haskala |
Religiaj tekstoj |
Torao · Tanaĥo · Miŝno · Talmudo · Midraŝo |
Tosefta · Miŝne Tora · Ŝulĥan Aruĥ |
Siduro · Maĥzoro · Pijuto · Zoharo |
La vivciklo, tradicioj kaj kutimoj |
Brit mila · Brit ŝalom · Pidjon ha-ben · Simĥat Bat · Bar-micvo |
Ŝiduĥ · Nupto · Divorco (Get) · Sepulto |
Kaŝrut · Juda kalendaro · Judaj festotagoj |
Talito · Tfilino · Cicito · Kipao |
Mezuzo · Menorao · Ŝofaro · Sefer Tora |
Signifaj figuroj de judismo |
Abraham · Isaak · Jakobo · Moseo |
Salomono · Davido · Elija · Aaron |
Maimonides · Nacĥmanides · Raŝi |
Ba’al Ŝem Tov · Gaon de Vilno · Maharal |
Religiaj konstruaĵoj kaj institutoj |
Templo · Sinagogo · Jeŝivo · Bejt midraŝ |
Rabeno · Ĥazan · Dajan · Gaon |
Kohen (pastro) · Maŝgiaĥ · Gabaj · Ŝoĥet |
Mohel · Bejt din · Roŝ jeŝiva |
Juda liturgio |
Ŝema · Amida · Kadiŝ |
Minhag · Minjan · Nosaĥ |
Ŝaĥarit · Minĥa · Ma’ariv · Ne’ila |
Historio de judoj |
Antikva historio de Izraelo |
Historio de judoj en mezepoko |
Historio de judoj en novepoko |
Proksimaj temoj |
Antisemitismo · Holokaŭsto · Israelo |
Filosemitismo · Cionismo |
Abrahama religio |
La karaimoj (laŭ la krimee karaima lingvo: singularo къарай - karaj, pluralo къарайлар - karajlar; laŭ la karaima lingvo de Trakai: singularo karaj, pluralo karajlar, laŭ la hebrea lingvo: קָרָאִים - karajim, "legantoj"), estas gento kaj kultura komunumo de etne turkaj anoj de judismo de karaimoj en Orienta Eŭropo.
Karaimoj el Krimeo en la tradiciaj kostumoj, la 19a jc (ilustraĵo)
La monero 10 litovaj lidoj eldonita okaze de la 600-a datreveno de karaimoj en Litovio (1997 jaro)
Origine la karaimoj vivis precipe sur la Krimea duoninsulo, norde de la Nigra Maro, sed dum la mezepoko la litova grandduko Vytautas ([Vitaŭtas], Esperante: Vitaŭto) donis al ili vivolokojn en la nordo de sia regno, la hodiaŭa Litovio, kaj aparte en la ĉirkaŭaĵo de la urbo Trakai proksime de Vilno, kie estis la centro de la litova mezepoka regno.
19-jarcenta spirita gvidanto de karaimoj Abraham ben Samuel Firkoviĉ
La tradicia domo de karaimoj en Trakai
La ŝanĝoj de nombroj de karaimoj en Egiptio dum 20a jc.
La preĝejo de karaimoj en Trakai (Litovio)
La interno de la preĝejo de karaimoj en Trakai
La preĝejo de karaimoj en Vilno
La preĝejo de karaimoj en Sebastopolo (Krimeo)
La tombejo de karaimoj en Trakai
La tombejo de karaimoj en Varsovio, establita en 1890
La tombejo de karaimoj en Baĥĉisarajo (Krimeo)
Ofte la gento nomitas "krimeaj karaimoj", kio estas misgvida nomo, ĉar multaj branĉoj de la kultura komunumo trovis vivlokojn en diversaj partoj de orienta Eŭropo kaj okcidenta Azio. Tamen necesas diferencigi inter la turkeca gento "karaimoj", kiu origine vivis sur la krimea duoninsulo kaj de tie disiris al diversaj lokoj de orienta Eŭropo kaj okcidenta Azio, kaj la religia grupo "judismo de karaimoj", kiu inkluzivis ankaŭ anojn parolantajn aramee, hebree kaj arabe kaj vivantaj historie en Levanto, Anatolio kaj la regiono de hodiaŭa Sirio, Libano, Israelo kaj Jordanio.
Lingvo |
La karaima estas turkeca lingvo proksime parenca al la krime-tatara lingvo, la armene kipĉaka kaj aliaj lingvoj. Arabaj, hebreaj kaj persaj vortoj frue enfluis la vortaron. Dum la mezepoko kaj la translokiĝo de multaj karaimoj al la nordo de la Grandduklando Litovio, multiĝis litovaj, polaj, rusaj kaj ukrainaj vortoj. La hebrea restis la lingvo de liturgio. Post la okupado de Krimeo per la otomana imperio, la lokaj karaimoj devis uzi la turkan por marĉandado kaj rilatoj kun la okupantaj regantoj.
Tri dialektoj de la karaima lingvo ankoraŭ hodiaŭ uziĝas: la tiel nomata "dialekto de Trakai", uzaza en Trakai kaj Vilno (Litovio), la tiel nomata "lutska dialekto" parolata en Lucko (malmulte post la dua mondmilito) kaj en la regiono de la urbo Haliĉ, kaj fine la "krimea dialekto".
Origino kaj etna identeco |
Karaimoj parolantaj turkecan lingvon (en sia, sed ankaŭ la krime-tatara lingvo nomataj Karajlar) vivis sur la krimea duoninsulo jam dum la unua jarmilo post Kristo. Ilia origino estas vaste diskutata. Iuj rigardas ilin posteuloj de anoj judismo de karaimoj, kiuj venis el la sudo al la duoninsulo kaj tie ekuzis variaĵon de la kipĉaka lingvo. Aliaj rigardas ilin posteuloj de ĥazaroj (malverŝajne) aŭ kipĉakoj (pli probable), kiuj konvertiĝis al judismo de karaimoj.
La hodiaŭaj krimeaj karaimoj konvinkiĝas, ke ili ne havas etnan rilaton al israelidoj, sed estas posteuloj de la ĥazaroj. Ili ne vidas sin kiel "normalaj" judoj, sed emfazas ke ili havas turkecan kulturan heredaĵon kaj praktikas "mosean religion" malsaman al judismo. Tamen esploristoj substrekas ke tiu distanciĝo de la "normala" judismo nur ekestis dum la 19-a jarcento, kiam la karaimaj religiaj gvidantoj Abraham ben Samuel Firkoviĉ (Avraham Firkoviĉ) kaj Sima Baboviĉ akcentis ĝin.
Famaj polaj karaimoj |
Ananiasz Zajączkowski (naskiĝis la 12-an de novembro 1903 en Trakai, m. la 6-an de aprilo 1970 en Romo) – pola orientalisto, tjurkologo, profesoro de Varsovia universitato, karaima aktivulo, membro de Pola Scienca Akademio kaj Pola Akademio de Scipovoj.
La preĝejo de karaimoj en Lucko
La preĝejo de karaimoj en Kievo
La preĝejo de karaimoj en Ĥarkovo
