Kdjykuj

La sufikso -um- montras vorton kiu rilatas al la ĉefvorto. -um- mem ne havas difinitan signifon, do la rilato povas esti diversspeca. Tial oni devas lerni ĉiun vorton kun -um- aparte. Ekzistas tamen kelkaj grupoj de um-vortoj kun similaj signifoj:

• Vestaĵparto ĉe iu korpoparto, ekz-e
  
  
  
  • pland-um-o = la plata malsupro de ŝuo, kiu tuŝas la plandon
  
  
  • kol-um-o = vestaĵparto, kiu ĉirkaŭas la kolon
  
  
  
  


• Agi per io, ekz-e
  
  
  
  • foli-um-i = turni la foliojn de libro aŭ gazeto por rapide kaj dise iom legi
  
  
  • brak-um-i = ĉirkaŭi per la brakoj
  
  
  • palpebr-um-i = rapide fermi kaj malfermi la palpebrojn
  
  
  
  


• Ekzekuti iumaniere, ekz-e
  
  
  
  • pend-um-i = pendigi per ŝnuro ĉirkaŭ la kolo por mortigi
  
  
  • kruc-um-i = najli aŭ ligi al kruco por mortigi
  
  
  • ŝton-um-i = mortigi per ŝton-ĵetado
  
  
  
  


• Provizi per io, ekz-e
  
  
  
  • aer-um-i = enlasi eksteran aeron por freŝigi
  
  
  • akv-um-i = malsekigi per surverŝo aŭ trafluigo de akvo
  
  
  
  


• Nombrosistemo, ekz-e
  
  
  
  • du-um-a nombrosistemo = sistemo kun du ciferoj, binara sistemo
  
  
  • dek-um-a nombrosistemo = sistemo kun dek ciferoj, decimala sistemo
  
  
  
  

Kelkaj um-vortoj tamen ne apartenas al iu ajn grupo:

• plen-um-i = fari plene


• cerb-um-i = penege streĉi sian penson pri io


• malvarm-um-o = malsano kun tusado, nazkataro k.t.p. (laŭ popola kredo, tiaj malsanoj devenas de malvarmo; sed laŭ la moderna scienco ne estas rekta ligo)


• ktp

Kvankam oni devas lerni ĉiun um-vorton aparte, oni tamen povas argumenti, ke la ekzisto de -um- en Esperanto plifaciligas ĝin: Estas pli facile aparte memorigi, ke iu vorto estas um-derivaĵo de alia vorto, ol memorigi tute novan radikon sen difinita rilato al aliaj radikoj.

Jen listo de um-vortoj el ReVo:

-umo:
alfabetumo, brulumo, cicumo, ĉarumo, ekstremumo, grajnumo, hufumo, kalkanumo, kolumo, komunumo, kortumo, laktumo, manumo, mondumo

-umi:
aerumi, akvumi, amindumi, antaŭplenumi, bitumi, butikumi, cerbumi, brakumi, faldumi, fingrumi, foliumi, glaciumi, glitumi, gustumi, kafejumi, kalkumi, kolombumi, krucumi, langumi, lavumi, literumi, lokumi, lotumi, manumi, mastrumi. okulumi

-uma:
[numero]-uma , dekstruma, inerciuma, komunuma, monduma

Eksteraj ligiloj |

• Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko (PMEG) pri la afikso -um-