Kdjykuj

Napolo
itale: Napoli, napole: Napule
urbo
Vido al napola golfo kaj Vezuvio
Flago   Blazono
Oficiala nomo: Napoli
Ŝtato	Italio
Duoninsulo	Apenino
Regiono	Kampanio
Provinco	Provinco de Napolo
Historiaj regionoj	Romia Imperio, Regno de Napolo, Itala reĝlando
Montaro	Flegreaj kampoj
Vulkano	Vezuvio
Konataj lokoj	6  - Castel dell'Ovo  - Castel Sant'Elmo  - Certosa di San Martino  - Reĝa palaco en Napolo  - Francisko de Paola  - Pompejo
Golfo	Golfo de Napolo
Situo	Napolo
- alteco	17 m s. m.
- koordinatoj	40°50′00″N 14°15′00″E  /  40.833333°N, 14.25°O / 40.833333; 14.25 (Napolo)
Areo	117,27 km² (11 727 ha)
Loĝantaro	963 357 (30.07.2009)
Denseco	8 214,86 loĝ./km²
Fondo	326 antaŭ Kristo
Urbestro	Luigi De Magistris
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	80100, 80121-80147
Telefona antaŭkodo	081
ISTAT	063049
Loko de Monda heredaĵo de UNESCO
Nomo	Historic Centre of Naples
Tipo de heredaĵo	kultura heredaĵo
Jaro	1995 (#19)
Numero	726
Regiono	Eŭropo
Kriterioj	ii, iv
Patrono	Sankta Januaro
Festa tago	19-a de septembro
Situo de Napolo enkadre de Italio
Vikimedia Komunejo: Napoli
Retpaĝo: www.comune.napoli.it
Demonimo : Napoletani

Napolo, placo de la Plebiscito sur fono de Vezuvio

Napolo (itale Napoli, (IFA: [ˈnaːpoli]; en napola: Napule, IFA: [ˈnaːpulə] aŭ [ˈnaːpələ]), latine Neapolis) estas - post Romo kaj Milano - la trie plej granda administracia komunumo en Italio kaj la plej granda urbo de Sud-Italio. Ĝi estas administra centro de la regiono Kampanio. La komunumo havas mem 963.357 loĝantojn, sed ĝia aglomeraĵo havas inter 3 kaj 5 milionojn, depende de la kalkul-bazo.^[1]

La urbo situas duonvoje inter Vezuvio kaj alia vulkana areo, la Flegreaj Kampoj (Campi Flegrei), en la mezo de la Golfo de Napolo. La urbo havas internacian flughavenon (Capodichino) kaj grandan marhavenon.

La urba granda arta kaj arkitektura trezoro estas protektata de UNESKO, kiu jam en 1995 registris la urbocentron en la listo de la monda homarana heredaĵo.^[2]

Historio |

La nova urbo (Neapolis) kaj la malnova dum la helena tempo

Inter la 9-a kaj la 8-a jarcento a.K. helenaj koloniistoj fondis la urbon Partenope (Παρθενωπη). Ĝi situis sur la monteto Pizzofalcone kaj estis la kerno el kiu poste evoluis Napolo. Inter la fino de la 6-a kaj la komenco de la 5-a jarcento a.K. la urbo estis refondita pli malsupre, ricevis la nomon Neapolis (greke Νεάπολις = Nova Urbo) kaj estis konata kiel unu el la ĉefaj urboj de la greka imperio.^[3]
Dum ĝia preskaŭ trimiljara historio Napolo pluraj fremdaj regadoj sekvis unu la alian. Malgraŭ tio la urbo ludadis gravan rolon en Italio kaj en Eŭropo.

Post la fino de la romia imperio en la 7-a jarcento la urbo formis duklandon, kiu estis sendependa de la Bizanca imperio. Poste, ek de la 13-a jarcento ĝis la nacia unuiĝo de Italio, ĝi estis dum ĉirkaŭ sescent jaroj la ĉefurbo de la plej granda itala ŝtato ampleksanta tutan sudan Italion, kaj, dum kelkaj periodoj, ankaŭ Sicilion (vidu artikolon Karlo la 1-a (Napolo)). La unua provo unuigi Italion ekis en Napolo komence de la 15-a jarcento sub regado de Ladislao 1-a de Napolo. Poste la urbo iĝis la politika centro de la Reĝolando Aragonio.^[4]

Pro historiaj, artaj, politikaj kaj geografiaj kialoj, Napolo estis, de la malalta mezepoko ĝis la Unuiĝo de Italio, unu el la ĉefaj kulturaj referencejoj, same kiel aliaj ĉefaj ĉefurboj de kontinenta Eŭropo.

La aligo al la itala nacia ŝtato ekigis relativan soci-ekonomian malprogreson^[5][6] de la urbo kaj de la tuta sudo de Italio. Nuntempe Napolo estas unu el la plej grandaj metropoloj en Italio kaj en la tuta Mediteraneo. La urbo konservas sian historian trajton de grava centro de artoj kaj sciencoj kaj estas unuaranga turisma celo. En Napolo situas Villa Rosebery, unu el la tri oficialaj sidejoj de la Prezidento de la Respubliko Italio.

Vidindaĵoj |

Kelkaj gravaj vidindaĵoj en Napolo estas:

• 
  Castel dell'Ovo (Kastelo de la Ovo)


• 
  Maschio Angioino (Anĵua Fortreso)


• 
  Castel Sant'Elmo (Kastelo de Sankta Elmo)


• 
  Palazzo Reale (Reĝa Palaco)


• 
  Reggia di Capodimonte (Reĝejo de Capodimonte)


• 
  Cattedrale (Katedralo)


• 
  Santa Maria del Carmine Maggiore (Baziliko de Sankta Maria de Karmelo)


• 
  Santa Chiara (Baziliko de Sankta Klara)


• 
  Cappella Sansevero (Kapelo de la Familio Sansevero, nun Muzeo)


• 
  Chiesa del Gesù Nuovo (Nova Preĝejo de "la Jesuo", t.e. de la Jezuitoj)


• Nacia Arkeologia Muzeo


• Katakomboj de Sankta Januaro
  


• 
  Crypta Neapolitana (romia tunelo)

Servoj |

• Universitato de Napolo

Famuloj |

En Napolo naskiĝis

• la poeto Statio
  


• la aktoro Totò
  


• Gian Vincenzo Pinelli


• la hungaraj reĝoj Karolo la 1-a (Hungario) kaj Karolo la 2-a (Hungario)
  


• arkitekto Luigi Vanvitelli
  


• 
  Alessandro Poerio, poeto

En Napolo loĝis

• Karlo la 1-a (Napolo)


• Karlo la 7-a

Partneraj urboj |

Inter la partneraj urboj de Napolo estas:

• 
  Nablus, Palestina Aŭtonomio
  

Aliaj informoj |

Napolo estas la origina loko de la pico.

En Napolo oni nomas la lokan mafion Camorra.

En Napolo oni parolas specifan lokan dialekton.

En la fama futbalklubo SSC Napoli ludis Diego Armando Maradona.

Esperanto en Napolo |

La pionira esperantisto Giovanni Cacciapuoti en Napolo aperigis en 1902 gazeton L' Esperantista; en 1903 li fondis Esperanto-grupon en Napolo, kiu baldaŭ malaperis, kaj tiam refondiĝis loka grupo nur en 1922. Tiu urba esperantista grupo, ankoraŭ funkcianta, havas la nomon "harmonio kaj progreso". Ĝia supozeble unua prezidanto estis la reĝa notario Enrico Campanile.

• 
  https://www.facebook.com/Gruppo-Esperantista-Napoletano-Harmonio-kaj-progreso-496320003888420 paĝo de la napola esperantista grupo "harmonio kaj progreso" en] facebook
  

En oktobro de 1929 Giuseppe Quitadamo fondis la "Associazione Nazionale Stenografi-Esperantisti" ("Nacia Asocio de Esperantistoj Stenografistoj" en Napolo.

Pri Napolo ekzistas esperantlingva gvidlibro Napolo kaj ties ĉirkaŭaĵo,^[7] verkita per Nicolino Rossi.

Referencoj |

Vidu ankaŭ |

• Sicilio


• Listo de milionurboj