Kdjykuj

Nigra Maro
bulgare: Черно море, rumane: Marea Neagră, ukraine: Чорне море, ruse: Чёрное море, abĥaze: Амшын Еиқәа, kartvele: შავი ზღვა , turke: Kara Deniz
maro
Urbo Gelendĵik kaj Nigra Maro
Landoj	6  -  Bulgario  -  Rumanio  -  Turkio  -  Ukrainio  -  Rusio  -  Kartvelio
Parto de	Eŭropo, Azio
Najbaras kun	Marmora Maro, Azova Maro
Duoninsulo	Krimeo
Kelkaj havenurboj	13  - Odeso Ukrainio  - Sevastopolo Ukrainio  - Jalto Ukrainio  - Kerĉo Ukrainio  - Novorossijsk Rusio  - Soĉi Rusio  - Poti Kartvelio  - Batumo Kartvelio  - Trabzon Turkio  - Samsun Turkio  - Varna Bulgario  - Burgas Bulgario  - Konstanco Rumanio
Alfluantoj	9  - Danubo  - Dnestro  - Dnepro  - Don  - Kızılırmak  - Mzymta  - Suda Bugo  - Yeşilırmak  - Bzyb
Longo	1 000 km (621 mi)
Larĝo	500 km (311 mi)
Maks. profundo	2 210 m
Areo	461 000 km² (46 100 000 ha)
Nigra Maro
Satelita vido al Nigra Maro
Nigra Maro, bildo farita de NASA
Vikimedia Komunejo: Black Sea

Nigra Maro (kartvele შავი ზღვა[ŝavi zgva],turke Kara Deniz, ruse Чёрное море [ĉórnaje móre]) estas interna maro de la Atlantika baseno, inter sudorienta Eŭropo kaj Okcidenta Azio, kiu limas inter Eŭropo, Anatolio kaj Kaŭkazo, ĉe la bordoj de landoj kiaj Rusio, Ukrainio, Rumanio, Bulgario, Turkio kaj Kartvelio. Per la Kerĉa markolo ĝi kuniĝas al la Azova Maro, kaj al la Marmora Maro per Bosporo. Sude de la Marmora troviĝas la Dardaneloj kaj la Egea kaj Mediteranea maroj.

Surfaco: 430 mil kv. km. La plej profunda punkto: 2212 m. Grandaj golfoj: Dnestra kaj Dnepro-Buga, Kalamita, Samsuna kaj Sinopa. Enfluas gravaj riveroj: Danubo, Dnestro, Don, Suda Bugo, Dnepro, Rioni, Kizil-Irmak. En la profundo pli ol 150 m, la akvo estas sulfurhidrogena. Pli profunde forestas vivaj estuloj pro fakte venenaj kondiĉoj. Ĉe ĝiaj bordoj troviĝas multaj kurac- kaj ripozlokoj.

La Nigra Maro havas precizan areon de 436,400 km² (sen inkludi la Maron Azov),^[1] maksimuman profundan punkton de 2212 m,^[2] kaj volumon de 547,000 km³.^[3] La Nigra Maro formas orientan al okcidento tendencan elipsan depresion kiu kuŝas inter la menciitaj landoj Bulgario, Kartvelio, Rumanio, Rusio, Turkio, kaj Ukrainio.^[4] Lastatempe (2014) Ukrainio perdis parton de la marbordaj regionoj per la aliĝo de Krimeo al Rusio. La maro estas retenita de la Pontaj Montoj sude kaj de la Kaŭkaza Montaro oriente, kaj prezentas ampleksan breron al nordokcidento. La plej longa orienta al okcidento etendo estas ĉirkaŭ 1,175 km longa.

Gravaj urboj laŭlonge de la marbordo estas Batumi, Burgas, Constanța, Giresun, Hopa, Istanbul, Kerĉo, Mangalia, Năvodari, Novorossijsk, Odeso, Ordu, Poti, Rize, Samsun, Sebastopolo, Soĉi, Suĥumo, Trabzon, Varna, Jalto kaj Zonguldak.

La Nigra Maro havas pozitivan akv-ekvilibron; tio estas, eliro da akvo de 300 km³ jare tra la Bosporo kaj la Dardanelo al la Egea Maro. Mediteranea akvo fluas en la Nigran Maron kiel parto de dudirekta hidrologia interŝanĝo. La elfluo de la Nigra Maro estas pli malvarma kaj malpli salakvenhava, kaj flosas super la varma, pli salakvenhava Mediteranea enfluo – kiel rezulto de diferencoj en denseco kaŭzitaj de diferencoj en salakvenhavo – konduke al grava tavolo da anoksaj akvoj tre sub la surfacaj akvoj. La Nigra Maro ankaŭ ricevas riverakvon el grandaj riveroj de Eŭrazio nortded de la maro, el kiuj la Don, Dnepro kaj Danubo estas la plej gravaj.

En la pasinto, la akvonivelo variis grave. Pro tiuj variadoj en la akvonivelo en la baseno, la ĉirkaŭaj bretoj kaj asociaj elstaraĵoj foje estis tero. Je iaj precizaj akvoniveloj eblas konekti kun ĉirkaŭaj akvejoj. Tra la plej aktiva el tiuj konektejaj vojoj, nome la Turkaj Markoloj, la Nigra Maro aliĝas al la oceano. Kiam tiu hidrologia ligilo ne funkcias, la Nigra Maro estas endorea baseno, kiu funkcias sendepende el la tutmonda oceana sistemo. Nune la akvonivelo de la Nigra Maro estas relative alta, kaj tiele oni interŝnaĝas akvon kun la Mediteraneo. La Turkaj Markoloj konektas la Nigran Maron kun la Egea Maro, kaj tio koncernas al la Bosporo, la Marmara Maro kaj la Dardanelo.

La Nigra Maro en Batumi, Kartvelio

Etendo |

La Internacia Hidrografia Organizo difinas la limojn de la Nigra Maro jene:^[5]

Ĉe Sudokcidento. La nordorienta limo de la Marmara Maro [Linio kuniganta la areon de la Kabo Rumili kun la Kabo Anatoli (41°13'N)].

Ĉe Kerĉa markolo. Linio kuniganta la areojn de la Kabo Takil kaj de Kabo Panaghia (45°02'N).

Loĝantaro |

Hirunda nesto (Jalto) en Krimeo

Foto de la Nigra Maro ĉe Gagra, Abĥazio, Rusia Imperio farita en 1915

Nomo |

Sunsubiro ĉe la Nigra Maro ĉe Laspi, Krimeo

La estuaro de la rivero Veleka en la Nigra Maro. Sinemorets, Bulgario

Modernaj nomoj |

Nunaj nomoj de la maro kutime samegalas al "Nigra Maro", inklude tiujn de la landoj borde de la maro:^[11]

• 
  Abĥaza: Amshyn Eikʷa (Амшын Еиқәа)


• 
  Adigea Ĥi Ŝʼucʼ (Хы ШӀуцӀ)


• 
  Bulgara Ĉerno more (Черно море, ˈtʃɛrno moˈrɛ)


• 
  Kartvela Shavi zghva (შავი ზღვა)


• 
  Laza: Uĉa zuğa (უჩა ზუღა), aŭ simple Zuğa "Maro"


• 
  Rumana Marea Neagră ˈmare̯a ˈne̯aɡrə


• 
  Rusa Ĉornoje morje (Чёрное мо́рe, ˈtɕɵrnəjə ˈmorʲə)


• 
  Turka Karadeniz, kaˈɾadeniz


• 
  Ukraina Ĉorne more (Чорне море, ˈtʃɔrnɛ ˈmɔrɛ)

Tian nomoj ne ĉiam estis konataj kiel uzitaj jam antaŭ la 12a jarcento, sed estas indikoj ke ili eble estas konsiderinde pli malnovaj.

En Grekio (grakoj historie moviĝis tra la tuta Nigra Maro), la historia nomo "Euksina Maro" montras diferencan signifon (vidu sube), kaj estas ankoraŭ amplekse uzata:

• 
  Greka Euksinos Pontos (Eύξεινος Πόντος)

La Nigra Maro estas unu el kvar maroj kiuj havas komunajn nomojn laŭ koloro — el kiuj la aliaj estas la Ruĝa Maro, la Blanka Maro kaj la Flava Maro.

Historiaj nomoj |

Strabono en sia verko Γεωγραφικά (Geografio, 1.2.10) informas, ke en antikvo, Nigra Maro ofte estis ĝuste nomita "la Maro" (en greka ho pontos). Plejparte, grek-romia tradicio nomas Nigran Maron la "Gastama maro", Eŭksinos Pontos (εὔξεινος Πόντος). Tio estas eŭfemismo anstataŭiganta pli fruan "Malgastama maro", Pontos Akseinos, unue atestita en Pindaro (ĉ. 475 a.K.).

Strabo (7.3. 6) opinias ke Nigra Maro estis nomita "malfavora" antaŭ greka koloniigo ĉar estis malfacile navigi, kaj ĉar ĝiaj marbordoj estis loĝitaj fare de sovaĝaj triboj. La nomo estis ŝanĝita al "gastama" post kiam la Miletanoj koloniigis la sudan marbordon, nome la Pontuso, igante ĝin parto de greka civilizo.

Estas ankaŭ eble ke la nomo Akseinos ekestiĝis preter popola etimologio de skita vorto aksšaina- "malluma", "malhela"; kaj tiele la nomo "Nigra Maro" povas tiel origini de Antikveco.

Mapo de Azio datiĝanta al 1570, titolita "Asiae Nova Descriptio", de Theatrum Orbis Terrarum de Abraham Ortelius, etikedis la maron Mar Maggior ("Granda Maro", el latina mare major).

Angla-lingvaj verkistoj de la 18-a jarcento ofte utiligis la nomon "Euxine Sea" (/ˈjuːksɨn / aŭ /ˈjuːkˌsaɪn/) por rilati al Nigra Maro. Edward Gibbon, ekzemple, nomas la maron sub tiu nomo ĉe The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (La Historio de la Malkresko kaj Falo de la Romia Imperio).^[12]

Geologio kaj batimetrio |

Hidrologio |

Hidrokemio |

Ekologio |

La haveno de Poti, Kartvelio

La Nigra Maro eltenas aktivan kaj dinamikan maran ekosistemon, dominitan de specioj konvenigitaj al la saletaj, nutraĵ-riĉaj, kondiĉoj. Kiel ĉe ĉiuj maraj manĝo-retoj, la Nigra Maro havas serion da trofaj grupoj, kun aŭtotrofaj algoj, inkluzive de diatomeoj kaj dinoflagelatoj, funkciante kiel primaraj produktantoj. La riveraj sistemoj drenantaj Eŭrazion kaj centran Eŭropon enkondukas grandajn volumojn el sedimento kaj dissolvitaj nutraĵoj en Nigra Maro, sed distribuado de tiuj nutraĵoj estas kontrolita per la grado da fizikokemia tavoliĝo, kiu estas, en victurno, diktita per laŭsezona fiziografia evoluo.^[13]

Dum vintro, forta vento antaŭenigas konvektan renversadon kaj suprenfluon de nutraĵoj, dum altaj someraj temperaturoj rezultigas konsiderindan vertikalan tavoliĝon kaj varman, malprofundean miksitan tavoligon.^[14] Ankaŭ taglongo kaj sunradiuma intenseco kontrolas la amplekson de la eŭfotika zono. Subsurfaca produktiveco estas limigita per nutra havebleco, ĉar la anoksaj malsupraj akvoj funkcias kiel lavujo por reduktita nitrato, en la formo de amoniako. Ankaŭ la benta zono ludas gravan rolon en nigramara nutra reciklado, ĉar kemosintezaj organismoj kaj anoksaj geokemiaj vojoj reciklas nutraĵojn kiuj povas esti suprenmetitaj al la eŭfotika zono, plifortigante produktivecon.^[15]

Endemiaj bestospecioj |

• Zebra mitulo

La Nigra Maro kun la Kaspia Maro estas parto de la indiĝena teritorio de la Zebra mitulo. Tiu mitulo estis hazarde enmetita tra la tuta mondo kaj iĝis invada specio kie ĝi estis enmetita.

• Karpo

La indiĝena teritorio de la Komuna karpo etendas al la Nigra Maro kun la Kaspia Maro kaj la Arala Maro. Kiel ĉe la Zebra mitulo la Komuna karpo estas invada specio kie ĝi estis enmetita en aliajn vivomediojn.

• Ronda gobio

Tiu estas alia indiĝena fiŝo kiu troviĝas ankaŭ en la Kaspia Maro. Ĝi predas Zebrajn mitulojn. Kiel ĉe la mituloj kaj ĉe la komuna karpo ĝi iĝis invada kie ĝi estis enmetita en aliajn vivomediojn, kiel ĉe la nordamerikaj Grandaj Lagoj.

Ekologiaj efikoj de poluo |

Ekde la 1960-aj jaroj, rapida industria vastiĝo laŭ la marborda linio de la Nigra Maro kaj la konstruado de grava akvobaraĵo signife pliigis ĉiujaran ŝanĝeblecon en la proporcio N:P:Si en la baseno. En marbordaj regionoj, la biologia efiko de tiuj ŝanĝoj estis pliiĝo en la frekvenco de monospecifa fitoplanktono, kun frekvenco de florado de diatomeoj pliiĝanta je faktoro 2.5 kaj frekvenco de florado de ne-diatomeoj pliiĝanta je faktoro 6. La ne-diatomeoj, kiaj ekzemple la primnesiofitaj Emiliania huxleyi (kokolitoforo), Chromulina sp., kaj la eŭglenofita Eutreptia lanowii povas for-konkurenci diatomeajn speciojn pro la limigita havebleco de Si, necesa ero de diatomea frustulaĵoj..^[16] Kiel sekvo de tiuj floraroj, bentaj makrofitaj populacioj estis senigitaj je lumo, dum oksigenmanko kaŭzis tumormortigan oftecon en marbestoj..^[17][18]

La malkresko en makrofitoj estis pliigita per troa fiŝkaptado dum la 1970-aj jaroj, dum la enpenetra ktenofora Mnemiopsis reduktis la biomason de kopepodoj kaj alia zooplanktono en la fino de la 1980-aj jaroj. Plie, fremda specio - la verukeca kombilmeduzo (Mnemiopsis leidyi) - povis establi sin en la baseno, eksplodante el kelkaj individuoj ĝis laŭtaksa biomaso de unu miliardo da tunoj.^[19] La ŝanĝo en speciokonsisto en nigramaraj akvoj ankaŭ havas sekvojn por hidrokemio, ĉar C-produktanta Kokolitoj influas salecon kaj pH, kvankam tiuj konsekvencoj ankoraŭ devas esti plene kvantigitaj. En centraj nigramaraj akvoj, Si niveloj ankaŭ estis signife reduktitaj, pro malkresko en la fluo de Si asociita kun advekcio trans isopiknaj surfacoj. Tiu fenomeno montras la potencialon por lokalizitaj ŝanĝoj en nigramara nutra enigaĵo por havi basen-kovrantajn efikojn.

Poluoreduktado kaj reguligaj klopodoj kaŭzis partan normaligon de Nigramara ekosistemo dum la 1990-aj jaroj, kaj EU-monitorada ekzercaro, "EROS21", rivelis malpliigon de N kaj P-valorojn, relative al la 1989-datita pinto.^[20] Lastatempe, sciencistoj notis signojn de ekologia normaligo, parte pro la konstruado de novaj akvopurigejoj en Slovakio, Hungario, Rumanio, kaj Bulgario lige kun membreco en la Eŭropa Unio. La populacioj de Mnemiopsis leidyi estis kontrolitaj kun la alveno de alia fremda specio kiu nutriĝas je ili.^[21]

• 
  

  

  
  

  
  

  Meduzo
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Aktinio
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Aktinio
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Gobio
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Rajo
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Kaprofiŝoj
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Ermitokrabo, Diogenes pugilator
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Blua spongo
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Spina hundofiŝo (Nigramaraj Ŝarkoj je Risko)
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Hipokampo
  

  
  

  
  

Klimato |

Historio |

Moderna stato |

Feriejoj kaj banurboj |

Urboj de la Nigra Maro

Nigramara marbordo kun subtropika flaŭro en Gagra, Abĥazio

Amasra, Turkio, situanta sur malgranda insulo en la Nigra Maro

Ordzhonikidze banloko en Soĉi, Rusio

Jalto, Krimeo

En la jaroj post la fino de la Malvarma Milito, la populareco de la Nigra Maro kiel turisma allogaĵo rapide pliiĝis. La turismaj distrejoj ĉe la Nigra Maro iĝis unu el la plej kreskaj industrioj de la regiono.^[22] Jene estas listo de konataj feriejoj de la Nigra Maro:

Konfliktoj |

Krizo en 2008 pro Sud-Osetia Milito |

Mapo de Kartvelio montranta la sendependismajn regionojn kaj lokojn de la konflikto

Pli detalaj informoj troveblas en la artikolo Milito en Sud-Osetio (2008).

La Milito en Sud-Osetio en 2008 estis militista konflikto inter Kartvelio, en unu flanko, kaj la du parte agnoskitaj respublikoj Sud-Osetio kaj Abĥazio en alia flanko, kun partopreno de Rusio. Ĝi komenciĝis la 7-an de aŭgusto 2008. La bataloj ekiĝis en Sud-Osetio, per la Batalo de Cĥinval, kaj poste etendiĝis al aliaj kartvelaj regionoj kaj al la Nigra Maro.

Krizo en 2014 en Krimeo |

Simpla mapeto de la duoninsulo Krimeo, kie videblas Krimeo sude de Ukrainio kaj okcidente de Rusio: ĝi estis transdonita de Nikita Ĥruŝĉov al Ukrainio kaj ĝi revenis al Rusio marte de 2014.

Pli detalaj informoj troveblas en la artikolo Politika krizo en Krimeo (2014).

Politika krizo en Krimeo estas serio de politikaj konfliktoj kaj internacia krizo en Krimeo, kun koncerno al Ukrainio kaj al Rusio, okazintaj ekde januaro 2014. La konfliktoj komenciĝas dum la politika krizo en Ukrainio kaj daŭras ĝis nun, kvankam jam malaltiĝis la ebloj de militaj okazoj aŭ de perfortaj konfliktoj^{[mankas fonto]}. Dum la konflikto okazis okupoj de administraj konstruaĵoj, surstrataj interbataloj, okupo de flughavenoj kaj amasaj mitingoj en diversaj urboj de la duoninsulo. Sekvis referendumo pri la eventuala aliro (kaj historie reveno) de Krimeo al Rusio. Partianoj de tia eblo venkis kaj la rusiaj instancoj akceptis la peton de la porrusiaj krimeanoj (21-a de marto 2014).

Ĉefhavenoj kaj marbordaj urboj |

Apud la Nigra Maro troviĝas multaj gravaj havenurboj.

Rusio |

Novorossijsk

• Novorossijsk


• Tuapse


• Soĉi


• 
  Sebastopolo (konflikto)

Ukrainio |

• Odeso


• Iliĉevsk


• 
  Sebastopolo (konflikto)

Kartvelio |

• Poti


• Batumi

Plaĝo de Varna

Rumanio |

• Constanţa


• Tulcea

Bulgario |

• Burgas


• Varna

Turkio |

• Samsun


• Trabzon


• Istanbulo

Referencoj |

Literaturo |

• Stella Ghervas, "Odessa et les confins de l'Europe: un éclairage historique", en Stella Ghervas kaj François Rosset (ed), Lieux d'Europe. Mythes et limites, Paris, Editions de la Maison des sciences de l'homme, 2008. ISBN 978-2-7351-1182-4
  


• Charles King, The Black Sea: A History, 2004, ISBN 0-19-924161-9
  


• William Ryan kaj Walter Pitman, Noah's Flood, 1999, ISBN 0-684-85920-3
  


• Neal Ascherson, Black Sea (Vintage 1996), ISBN 0-09-959371-8
  


• Özhan Öztürk. Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük (Black Sea: Encyclopedic Dictionary). 2 Cilt (2 Volumes). Heyamola Publishing. Istanbul.2005 ISBN 975-6121-00-9.


• Rüdiger Schmitt, "Considerations on the Name of the Black Sea", in: Hellas und der griechische Osten (Saarbrücken 1996), pp. 219–224


• West, Stephanie (2003). ‘The Most Marvellous of All Seas’: the Greek Encounter with the Eŭine 50 (2). Greece & Rome. pp. 151–167.


• Petko Dimitrov, Dimitar Dimitrov (2004. ISBN 954-579-335-X, 91p.). THE BLACK SEA, THE FLOOD AND THE ANCIENT MYTHS. Varna. [1]
  


• Dimitrov, D (2010). Geology and Non-traditional resources of the Black Sea. LAP Lambert Academic Publishing. p. 244. ISBN 978-3-8383-8639-3.

Vidu ankaŭ |

Arbaroj ĉe la bulgara nigra-mara marbordo.

• Balkanaj miksaj arbaroj


• Foliarbaroj apud Nigra Maro kaj de Kolĉido


• Ĥerson


• Listo de maraj ekoregionoj

Eksteraj ligiloj |

• Space Monitoring of the Black Sea Coastline and Waters


• Pictures of the Black sea coast all along the Crimean peninsula


• 
  China: China wants to build a "Black Sea" highway Agriculture in the Black Sea Region (BS-AGRO.COM)


• Black Sea Environmental Internet Node


• Black Sea Organization for Integration and Sustainable Development


• Black Sea-Mediterranean Corridor during the last 30 ky: UNESCO IGCP 521 WG12

v • d • r Atlantiko Maroj Balta Maro • Irlanda Maro • Kelta Maro • Labradora Maro • Mediteraneo (Adriatiko • Azova Maro • Egea Maro • Ligura Maro • Marmora Maro • Tirena Maro • Ionia Maro • Nigra Maro) • Norda Maro • Norvega Maro • Sargasa Maro Golfoj Venecia Golfo • Biskaja Golfo • Davisa Golfo • Golfo de Fundy • Gvinea Golfo • Golfo de James • Meksika Golfo • Sankt-Laŭrenca Golfo • Taranta Golfo Markoloj Bonifaca Markolo • Bosporo • Dania Markolo • Dardaneloj • Davisa Markolo • Florida Markolo • Ĝibraltara Markolo • Hudsona Markolo • Kategato • Krimea Markolo • Korsika Markolo • Manika Markolo • Mesina Markolo • Otranta Markolo • Norda Markolo • Sicilia Markolo • Skagerrak • Sundo • Sanktgeorga Markolo • Granda Belto • Jukatana Markolo Marfluoj Antila Marfluo • Benguela Marfluo • Brazila Marfluo • Falklanda Marfluo • Golfa Marfluo • Gvajana Marfluo • Gvinea Marfluo • Irmingera Marfluo • Suda Ekvatora Marfluo • Kanaria Marfluo • Ekvatora Kontraŭmarfluo • Norda Ekvatora Marfluo • Nordatlantika Marfluo • Antarkta Ĉirkaŭpolusa Marfluo