Kdjykuj

Parto de Brockhaus, germanlingva enciklopedio

Naturalis Historiæ, eldono de 1669, kovrilpaĝo

Enciklopedio estas libraro kiu celas kapti tutecan scion.

Enciklopedio estas dividataj en artikoloj aŭ kapvortoj, kiuj estas kutime ordigitaj laŭ alfabeta ordo de artikolnomo.^[1] Enciklopediaj artikoloj estas pli longaj kaj pli detalaj ol tiuj de plej vortaroj.^[1] Ĝenerale parolante, malkiel vortaraj artikoloj, kiuj fokusiĝas pri la lingva enhavo aŭ informado pri la vortoj, enciklopediaj artikoloj fokusiĝas al fakta informaro por kovri la aferon aŭ koncepton por kiu la artikolnomo estas.^[2][3][4][5]

La vorto enciklopedio devenas de la grekaj vortoj 'εγκύκλιος παιδεία' kiuj signifas "en cirklo de lerno". Fakte, la grekoj verkis la unuajn enciklopediojn en la Okcidento. Same Aristotelo kiel Demokrito atingis kapti tutecan scion en siaj verkoj. La verkoj de Aristotelo ankoraŭ ekzistantaj formigas ian enciklopedion. La unua vera enciklopedio estas la Natura Historio de Plinio en la 1-a jarcento, enhavanta 37 librojn kaj 20 mil faktojn elĉerpitajn el 2 mil libroj kaj 100 aŭtoroj. Ĝi enhavas same fakton kiel fikcion kaj fariĝis la fonto de postaj enciklopedioj.

Historio |

En la 3-a jarcento, la unua ĉina enciklopedio aperis, Spegulo de Imperiestro. Enciklopedioj en Ĉinio plejparte estis formo de antologio kaj helpis studentojn studi por ŝtataj ekzamenoj. Iuj enciklopedioj daŭras dum jarcentoj. Ekzemple, la Ampleksaj Statutoj estis originale verkita de Du Ju en 801 kaj estis redaktata kaj verkata ĝis la 20-a jarcento.

En la 9-a jarcento, la unua araba enciklopedio aperis, nome La Plej Bonaj Tradicioj de Ibn Kutajba. Ĝi traktas temojn per proverboj, poemoj, kaj okazoj en historio. La enciklopedio enhavas dek librojn pri ĉi tiuj temoj: potenco, nobeleco, karaktero, klero kaj retoriko, asketismo, amikeco, preĝoj, nutraĵo, virinoj.

Post la nur prihistoria sed filozofe grava "Dictionnaire Historique et critique" de Pierre Bayle, en la jaroj ?? 1700- 1714, en la 18-a jarcento aperis en Eŭropo la modernforma enciklopedio, kiu celas kapti tutecan scion per multe da artikoloj
ordigitaj alfabete. El ĉi tiuj, la plej fama estis la Enciklopedio de Diderot. Voltaire, Rousseau, d'Alembert kaj Montesquieu verkis artikolojn por la enciklopedio; eklezio kaj kortego staris kontraŭ ĝia nova kaj ribelanta spirito. Tiam ankaŭ naskiĝis en Germanio la enciklopedio de Brockhaus kaj en Edinburgo Encyclopedia Britannica, kiu eĉ hodiaŭ restas la plej aŭtoritata en la anglalingva mondo.

En 1933 aperis la Enciklopedio de Esperanto kiu enhavas multajn informojn pri la esperanto-movado.

Aktualo |

En la 20-a jarcento, la TTT naskiĝis kaj fariĝis iaspece virtuala enciklopedio. Sed ĝia enhavo estas treege kaosa, malkompleta kaj malfidinda. Iuj surretigas enciklopediojn, sed ĝis nun ili estas aŭ tro malgrandaj aŭ tro imagomankaj. Elektronikaj kaj speciale retaj enciklopedioj ludas kreskantan rolon sur la kampo de e-lerno.

Kelkfoje la termino enciklopedio estas iom malstrikte uzata. Ekzemple, malgraŭ la titolo, la Enciklopedieto de Ĉinio eldonita de la Ĉina Esperanto-Eldonejo, (Beijing 1994, ISBN 7-5052-0086-0/Z.4) ne estas vera enciklopedio (eĉ eta!), sed modesta verketo kun faktoj kaj informoj pri Ĉinio.

Karakteroj |

La franc-lingva Petit Larousse bone konata ekzemplo de ilustraciita vortaro, nome iel praenciklopedio aŭ enciklopedieto.

La moderna enciklopedio estis evoluigita de la vortaro en la 18-a jarcento. Historie, kaj enciklopedioj kaj vortaroj estis esploritaj kaj skribitaj fare de altedukitaj, kleraj enhavekspertoj, sed ili estas signife malsamaj en strukturo. Vortaro estas lingva laboro kiu ĉefe temigas alfabetan listigon de vortoj kaj iliaj difinoj. Sinonimaj vortoj kaj tiuj ligitaj per la temo troveblas disaj ĉirkaŭ la vortaro, donante neniun evidentan lokon por profunda traktado. Tiel, vortaro tipe disponigas limigitajn informojn, analizon aŭ fonon por la vorto difinita. Dum ĝi povas oferti difinon, ĝi povas forlasi la leganton mankantan ion rilate al komprenado de la signifo, signifo aŭ limigoj de esprimo, kaj kiel la esprimo rilatigas al pli larĝa kampo aŭ fako de scio. Enciklopedio estas, supoze, ne skribita por konvinki, kvankam unu el siaj celoj estas efektive konvinki sian leganton pri sia propra veremo. En Modoj de Konvinkoj de Aristotelo, vortaro devus persvadi la leganton tra emblemoj (perante nur konvenajn emociojn); estos atendite havi mankon de patoso (ĝi ne devus perturbi sensignifajn emociojn), kaj havi nur malmulte da etoso krom ke de la vortaro mem.

Por trakti tiujn bezonojn, enciklopediartikolo estas tipe nelingva, kaj ne kovras vorton, sed subjekton aŭ disciplinon. Same kiel difinajn kaj listigante sinonimajn esprimojn por la temo, la artikolo povas trakti ĝin en pli da profundo kaj peri la plej signifan akumuligitan scion pri tiu subjekto. Enciklopediartikolo ankaŭ ofte inkludas multajn mapojn kaj ilustraĵojn, same kiel bibliografion kaj statistikojn.

Anatomio en Margarita Philosophica, 1565

Kvar gravaj elementoj difinas enciklopedion: ĝia temo, ĝia amplekso, ĝia metodo de organizo, kaj ĝia metodo de produktado:

• Enciklopedioj povas esti ĝeneralaj, enhavante artikolojn en temoj en ĉiu kampo (la angla-lingva Encyclopaedia Britannica kaj germana Brockhaus estas bonkonataj ekzemploj). Ĝeneralaj enciklopedioj ofte enhavas gvidilojn pri kiel fari gamon da aĵoj, same kiel integri vortarojn kaj registrojn. Ekzistas ankaŭ enciklopedioj kiuj kovras vastan gamon de temoj sed de speciala kultura, etna, aŭ nacia perspektivo, kiel ekzemple la Granda Sovetia Enciklopedio aŭ Encyclopaedia Judaica.


• Verkoj de enciklopedieca amplekso planas peri la gravan akumuligitan scion por sia subjektodomajno, kiel ekzemple enciklopedio de medicino, filozofio, aŭ juro. Verkoj varias en la larĝo de materialo kaj la profundo de diskuto, depende de la celgrupo. (Ekzemple, la Medical encyclopedia aŭ Kuracista Enciklopedio produktita fare de A.D.A.M., Inc. por la usona National Institutes of Health (Nacia Institutoj de Sano).


• Iu sistema metodo de organizo estas esenca al igi enciklopedion uzebla kiel laboro de referenco. Historie ekzistas du ĉefaj metodoj de organizado de presitaj enciklopedioj: la alfabeta metodo (konsistado el kelkaj apartaj artikoloj, organizitaj en alfabeta sinsekvo), aŭ organizo de hierarkiaj kategorioj. La antaŭa metodo hodiaŭ estas la plej ofta sen komparo, precipe por ĝeneralaj verkoj. La flueco de elektronika amaskomunikilaro, aliflanke, permesas novajn eblecojn por multoblaj metodoj de organizo de la sama enhavo. Plue, elektronika amaskomunikilaro antaŭe ofertas neimageblajn kapablojn por serĉo, indicigo kaj krucreferenco. La surskribo de Horacio en la titolpaĝo de la 18-a-jarcenta Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences rekomendas la gravecon de la strukturo de enciklopedio: "Kiu gracio povas esti aldonita al ordinaraj aferoj fare de la potenco de ordo kaj ligo."


• Ĉar moderna plurmedio kaj la informteknologia epoko evoluis, ili havis iam-ajna-kreskantan efikon al la kolekto, konfirmo, sumigo, kaj prezento de informoj de ĉiuj specoj. Projektoj kiel ekzemple Everything2, Encarta, h2g2, kaj Vikipedio estas ekzemploj de novaj formoj de la enciklopedio kiam informserĉado iĝas pli simpla.

Kelkaj verkoj nomitaj "vortaroj" estas fakte similaj al enciklopedioj, aparte tiuj koncernitaj kun speciala kampo (kiel ekzemple la Dictionary of the Middle Ages (Vortaro de la Mezepoko), la Dictionary of American Naval Fighting Ships (Vortaro de usonaj militŝipoj), kaj Black's Law Dictionary). La Macquarie Dictionary, la nacia vortaro de Aŭstralio, iĝis enciklopedieca vortaro post sia unua eldono en rekono de la uzo de nomvortoj en ofta komunikado, kaj la vortoj derivitaj de tiaj nomvortoj.

Ekzistas kelkaj larĝaj diferencoj inter enciklopedioj kaj vortaroj. Plej videble, enciklopediartikoloj estas pli longaj, pli plenaj kaj pli detalemaj ol kontribuoj en la plej multaj ĝeneraluzeblaj vortaroj.^[1][6] Ekzistas ankaŭ diferencoj laŭ enhavo. Ĝenerale parolante, vortaroj disponigas lingvajn informojn pri vortoj mem, dum enciklopedioj temigas pli la aĵon por kiu tiuj vortoj staras. Vortaraj artikoloj ne estas plene tradukeblaj en aliajn lingvojn, sed enciklopediaj artikoloj povas esti.

En praktiko, aliflanke, la distingo ne estas konkreta, kiel ekzistas neniu klara diferenco inter fakteca, "enciklopediecaj" informoj kaj lingvaj informoj kiel ekzemple aperas en vortaroj.^[4][6][7] Tiel enciklopedioj povas enhavi materialon kiu ankaŭ estas trovita en vortaroj, kaj inverse.^[7] Aparte, vortaraj artikoloj ofte enhavas faktajn informojn pri la aĵo nomita per la vorto.^[7]

Leksikono (de la greka vorto λεξικό, leksiko, "vortaro", de λέξη, leksi, "vorto") ĝenerale estas nomo de referencverko, enciklopedio aŭ vortaro en vasta senco. En moderna lingvaĵo kutime temas pri ampleksa kolekto de alfabete ordigitaj, unuope relative koncizaj ĉapitroj pri unuopaj temoj, kiuj sume kolektu "superrigardon pri la universala scio".

Retaj enciklopedioj en Esperanto |

Retaj enciklopedioj en Esperanto kiuj enhavas almenaŭ kvin artikolojn:

1. 
   Enciklopedio Kalblanda (1996-2001) - kun 139 artikoloj (kiuj eniris 4.) kaj 85 ligoj eksteren


2. 
   Enciklopedio Simpozio (1997) - enciklopedio diversfaka


3. 
   Enciklopedio Cigneta (2000-) - enhavas 7 artikolojn, kiuj eniris 4.


4. 
   Vikipedio en Esperanto (2001-) - enciklopedio vikia, kiu enhavas pli ol 196 902 artikolojn (junio 2014)

En la jaroj 2004-2008 funkciis sub la adreso "enciklopedio.com" retpaĝaro kiu kopiis paĝojn el la Vikipedio en Esperanto, kongrue kun la permesilo GFDL.^[8]

Aliaj enciklopedioj en Esperanto |

• 
  Enciklopedio de Esperanto (1933) - pri la esperanto-movado
  


• 
  Monda Enciklopedio (2002-2003?) - estintus disdonata kiel KD
  


• 
  Universalaj Lingvoj en Svislando, Svisa Enciklopedio Planlingva (2006), - verkita de Andreas KÜNZLI, eldonis CDELI kaj Svisa Esperanto-Societo
  

Nacilingvaj enciklopedioj pri Esperanto |

Esperanto - η Γλωσσα της Ελπιδας

La plej ampleksa kaj kompleta enciklopedia verko pri Esperanto ĝis nun aperinta estas la monumento novgreklingva libro Esperanto - i Glossa tis Elpidas ("Esperanto - la lingvo de espero"), 786 paĝoj, kompilita de Kóstas G. Kiriákos kaj eldonita de ‘Ekdóseis “Dodóni”, Ateno, 1995. Neniu alia ekzistanta enciklopedio estas komparebla kun ĉi tiu verko, kiu enhavas informojn pri ĉiu aspekto de la lingvo kaj de la esperanta movado. Ĝi ampleksas la temojn: planlingvoj, L.L. Zamenhof, origino de Esperanto, praesperanto, gramatiko, historio de la lingvo kaj de la movado, universalaj kongresoj, fruaj esperantistoj, UEA kaj aliaj esperantaj instancoj, fakaj asocioj, originala kaj tradukita literaturo, verkistoj, Esperanto en ĵurnalismo, radio, teatro, filmoj, kaj la reto, biografioj de elstaraj esperantistoj, monumentoj kaj aliaj esperantaĵoj tutmonde, Esperanto-centroj, ktp. La libro enhavas abundajn ilustraĵojn, portretojn, indeksojn kaj referencojn. Negrekaj legantoj, kiuj iam iomete studis la helenan aŭ la biblian koine - eĉ se ili ne parolas la novgrekan - trovos ĉi tiun verkon ege utila.

Concise Encyclopedia of the Original Literature of Esperanto 1887-200

En 2008 aperis anglalingva enciklopedio pri la originala literaturo en Esperanto. Temas pri la 740-paĝa verko Concise Encyclopedia of the Original Literature of Esperanto 1887-2007 kompilita de Geoffrey Sutton kaj eldonita de Mondial NY (Nov-Jorko), ISBN 978-1-59569-090-6.

(Fonto de la ilustraĵoj: Skanitaj fotoj pri la kovriloj de la libroj Esperanto - i Glossa tis Elpidas kaj Concise Encyclopedia. El la libraro de la kontribuinto.)

Nacilingvaj enciklopedioj |

• Brockhaus Enzyklopädie


• Enciclopedia Italiana

Vidu ankaŭ |

• referencverko


• 
  leksikono, termino uzata preskaŭ sinonime al enciklopedio

Referencoj |