Herakleo




En tiu ĉi artikolo temas pri planto. Por pluraj signifoj de la vorto, vidu Herakleo (apartigilo).
















Vikipedio:Kiel legi la taksonomionKiel legi la taksonomion
Heracleo


Heracleum sphondylium
Heracleum sphondylium


Biologia klasado


























Regno:

Plantae

(senranga klaso)

Verdukotiledonaj Eudicotyledoneae

Klado:
Asteredoj Asteridae

Ordo:

Apiales

Familio:

Apiaceae

Genro:

Heracleum



Specioj


ĉ. 60 (vidu tekston)



Aliaj Vikimediaj projektoj







Wikispecies-logo.svg

Sistematiko en Vikispecioj








Commons-logo.svg

Komunejo pri Heracleo









v  d  r


Information icon.svg



Herakleo (Heracleum) estas genro de plantoj el familio apiacoj. Ĝiaj specioj troveblas tra la tuta modera zono en Norda Hemisfero, kaj la plej sudaj vivareoj ekzistas tiom sude kiel Etiopio.




Enhavo






  • 1 La nomo


  • 2 Botanika priskribo


  • 3 Arealoj


  • 4 Specioj


  • 5 Fototokseco


  • 6 Uzoj


  • 7 Referencoj





La nomo |


La scienca nomo Heracleum estas proponita far Linnaeus kaj donita je la nomo de Heraklo, heroo de helena mitologio konata pro sia fizika potenco. Supozeble, la nomo estas elektita pro grando kaj diko de folioj de la planto kaj rapideco de ĝia kresko.


En lingvoj de slava lingvaro, la indiĝena nomo de la planto havas saman radikon kiel la vorto barĉo: ruse Борщевик, ukraine Борщівник, ĉeĥe Bolševník, pole Barszcz, beloruse БаршчBaršč. Verdire, origine vorto "barĉo" en slavaj landoj signifis supon el junaj ĝermoj de herakleo. Poste oni komencis aldoni aliajn legomojn krom herakleo, kaj, proksimume en la 17-a jarcento, tute anstataŭigis ĝin per beto.


En ĝermanaj lingvoj la nomo de herakleo ĝenerale tradukeblas kiel "ursa ungego" pro formo de la folioj: germane Bärenklau, nederlande Berenklauw, dane Bjørneklo ktp.


En la angla herakleo nomiĝas Hogweed, aŭ "porka herbo". Tio aludas, ke multaj specioj de herakleo estas taŭgaj por nutro de bruto.



Botanika priskribo |





Ordinara herakleo (Heracleum sphondylium). Botanika ilustraĵo el libro Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz far Otto Wilhelm Thomé, Gera, 1885.


Herakleoj estas dujaraj aŭ plurjaraj herboj. Alto de tigoj varias, depende de la specio, inter 20-50 kaj 400 cm. Plej ofte tigoj estas tubecaj kun ioma lanugo, pli dika kaj densa ĉe pli nordaj specioj. La folioj ĉiuj kreskas el ĉeradika rozeto. Ili estas grandegaj, kun tre longaj propaguloj, ofte estas triope- aŭ duoble-triope-kunmetitaj kun folieroj de diversaj formoj.


Floroj estas malgrandaj, blankaj aŭ fojfoje verdece-flavaj aŭ rozkoloraj. Ili formas grandegajn florarojn kun formo de kunmetitaj umbeloj, ĉe kelkaj specioj ĝis 40 cm je diametro. La frukto estas seka duakeno de speciala tipo.


Plej multaj specioj ekfloras en junio kaj floras ĝis julio aŭ aŭgusto. La semoj aperas inter malfrua junio kaj frua septembro, kaj tiam la fruktoj facile forfalas kaj disfalas.



Arealoj |


Herakleoj troveblas en moderaj klimatoj de Norda Hemisfero, kun absoluta plimulto en Eŭrazio. En Norda Ameriko nature kreskas nur unu specio. Pli ol 20 specioj de herakleo kreskas en Kaŭkazio, precipe en subalpa zono. Grandajn areojn en Siberio, en eŭropa parto de Rusio kaj en Kazaĥstano okupas siberia herakleo (Heracleum sibiricum).




Areoj de disvastigo de invadaj specioj de herakleoj en Okcidenta Eŭropo. Ruĝe — Heracleum mantegazzianum, verde — Heracleum persicum, blue — Heracleum sosnowskyi


En Eŭropo oni iam kultivis herakleon de Sosnowsky por nutrado de brutaro. Pro tio ĝi vaste disvastiĝis kaj fine okupis nekultuvatajn areojn: bordojn de akvujoj, placetojn, randojn de vojoj, neprilaboratajn kampojn ktp. Ĝia disvastiĝo kaŭzas malekvilibron en ekologiaj sistemoj kaj ankaŭ damaĝas kulturajn plantojn. Krome, pro ekzisto de fotosensemigaj substancoj furanokumarinoj en ĝiaj folioj, herakleo povas kaŭzi gravajnajn sunbrulojn ĉe homoj kaj animaloj. En multaj landoj ĝi estas konsiderata danĝera herbaĉo. En Germanio, Ĉeĥio, Estonio kaj landoj de Skandinavio ekzistas specialaj ŝtataj kaj sociaj programoj por lukto kontraŭ herakleo.


En Belorusio plejparto de modernaj populacioj de herakleo estas en Vitebska kaj Minska oblastoj, sed ili rapide kreskas suden kaj okcidenten.[1].



Specioj |


Entute estas priskribitaj 187 specio en la genro. Plimulto de tiuj estas verŝajne sinonimoj, kaj la supozata kvanto da unikaj specioj estas ĉ. 60. Ĉi-sekve estas plena listo de ĉiuj iam priskribitaj specioj de herakleo:







  • Heracleum aconitifolium

  • Heracleum acuminatum

  • Heracleum afghanicum


  • Heracleum albovii : Herakleo de Albov

  • Heracleum algeriense

  • Heracleum alpinum

  • Heracleum amanum

  • Heracleum amplissimum

  • Heracleum anatolicum

  • Heracleum angustilobatum

  • Heracleum anisactis

  • Heracleum antasiaticum

  • Heracleum apiifolium

  • Heracleum arcticum

  • Heracleum armoricum

  • Heracleum artvinense


  • Heracleum asperum : Malmola herakleo

  • Heracleum austriacum

  • Heracleum bailletianum

  • Heracleum basvicum

  • Heracleum bhutanicum

  • Heracleum biternatum

  • Heracleum brevivittatum

  • Heracleum brignoliaefolia

  • Heracleum brunonis

  • Heracleum calcareum

  • Heracleum candolleanum

  • Heracleum canescens

  • Heracleum carneiflorum

  • Heracleum caspicum

  • Heracleum ceretanum

  • Heracleum chloranthum

  • Heracleum circassicum

  • Heracleum colchicum

  • Heracleum coreanum

  • Heracleum crenatifolium

  • Heracleum cuneiforme

  • Heracleum cyclocarpum

  • Heracleum dalgadianum

  • Heracleum daralaghezicum

  • Heracleum davisii

  • Heracleum deqenense

  • Heracleum dichotoma


  • Heracleum dissectifolium : Dissektata herakleo

  • Heracleum egrissicum

  • Heracleum fargesii

  • Heracleum forrestii

  • Heracleum freynianum

  • Heracleum giganteum

  • Heracleum gorganicum

  • Heracleum granatense

  • Heracleum grandiflorum

  • Heracleum grossheimii

  • Heracleum hemsleyanum

  • Heracleum henryi

  • Heracleum hookerianum

  • Heracleum hypoleucum

  • Heracleum idae

  • Heracleum incanum

  • Heracleum inexpectatum

  • Heracleum inperpastum

  • Heracleum insigne

  • Heracleum isopetalum

  • Heracleum jacquemontii

  • Heracleum jugatum

  • Heracleum kansuense

  • Heracleum kingdoni

  • Heracleum lallemantii


  • Heracleum lanatum: Barata Celerio


  • Heracleum lehmannianum: Herakleo de Lehman

  • Heracleum leichtlini


  • Heracleum leskovii: Herakleo de Leskov

  • Heracleum ligusticifolium

  • Heracleum likiangense

  • Heracleum mandenovae


  • Heracleum mantegazzianum: Herakleo de Mantegazzi

  • Heracleum marashicum

  • Heracleum massyciticum

  • Heracleum microcarpum

  • Heracleum millefolium

  • Heracleum minimum


  • Heracleum moellendorffii


    • Heracleum moellendorffii var. paucivittatum


    • Heracleum moellendorffii var. sagenifolium



  • Heracleum montanum




  • Heracleum morifolium

  • Heracleum multibracteatum

  • Heracleum nanum

  • Heracleum nepalense

  • Heracleum nyalamense

  • Heracleum obtusifolium

  • Heracleum olgae

  • Heracleum oreocharis

  • Heracleum orphanidis

  • Heracleum ossethicum

  • Heracleum pachyrhizum

  • Heracleum palmatilobum

  • Heracleum palmatum

  • Heracleum panaces

  • Heracleum paniculatum

  • Heracleum paphlagonicum

  • Heracleum pastinaca

  • Heracleum pastinacifolium

  • Heracleum pedatum


  • Heracleum persicum: Persa herakleo

  • Heracleum peshmeniana

  • Heracleum pimpinellifolium

  • Heracleum pinda

  • Heracleum pinnatum

  • Heracleum platytaenium

  • Heracleum polyadenum

  • Heracleum propinquum

  • Heracleum pubescens

  • Heracleum pulchrum

  • Heracleum pyrenaicum

  • Heracleum rapula

  • Heracleum rawianum

  • Heracleum rechingeri

  • Heracleum rigens

  • Heracleum scabridum

  • Heracleum scabrum

  • Heracleum schansianum

  • Heracleum schelkovnikowii

  • Heracleum setosum

  • Heracleum siamicum


  • Heracleum sibiricum: Siberia herakleo

  • Heracleum simplicifolium


  • Heracleum smithii: Herakleo de Smith

  • Heracleum sommieri


  • Heracleum sosnowskyi: Herakleo de Sosnowsky

  • Heracleum souliei

  • Heracleum spathiphyllum

  • Heracleum speciosum


  • Heracleum sphondylium: Ordinara herakleo

    • Heracleum sphondylium var. fontqueri


  • Heracleum sprengelianum

  • Heracleum stenopteroides

  • Heracleum stenopterum


  • Heracleum steveni: Herakleo de Steven


  • Heracleum strelkovi: Herakleo de Strelkov

  • Heracleum subglabrum

  • Heracleum subtomentellum

  • Heracleum sumatranum

  • Heracleum tabuchii

  • Heracleum taylori

  • Heracleum tenuevittatum

  • Heracleum ternatum

  • Heracleum thomsoni

  • Heracleum tiliifolium

  • Heracleum trachycarpum

  • Heracleum trachyloma

  • Heracleum transcaucasicum

  • Heracleum tuberosum

  • Heracleum turugisanense

  • Heracleum umbellatum

  • Heracleum umbonatum

  • Heracleum verrucosum

  • Heracleum verticillatum

  • Heracleum vescens

  • Heracleum vicinum


  • Heracleum villosum: Vila herakleo

  • Heracleum viscosum

  • Heracleum wenchuanense

  • Heracleum wolongense

  • Heracleum woodii

  • Heracleum xiaojinense

  • Heracleum yoshii

  • Heracleum yungningense

  • Heracleum yunnanense

  • Heracleum zozimioides




Fototokseco |


Folioj kaj fruktoj de herakleo estas riĉaj je volatilaj oleoj. Tuŝo de la plantoj de iuj specioj povas kaŭzi brulon de haŭto, ĉar la plantoj enhavas furanokumarinojn - substancojn, kiuj pliigas sensemecon je ultraviola radiado. Samkiel ruto, herakleo kaŭzas plej fortajn brulojn dum sunaj tagoj. Sed nur nelonga ago de suna radiado al haŭto, malpura je suko de la planto, sufiĉas por kaŭzi gravajn brulojn ĝis la dua nivelo (vezikoj, plenaj je limfo). Aparta danĝero estas tio, ke kontakto kun la planto komence ne kaŭzas iun malkomforton, kaj la brulo kutime aperas kelkajn horojn aŭ eĉ tagojn post radiado. Krom fototokseco, herakleo estas sufiĉe forta alergeno kaj havas fortan odoron, kiun multaj trovas malplezura.



Uzoj |


Malgraŭ fototokseco de la suko de multaj herakleaj specioj, tigoj, folioj kaj junaj ĝermoj de kelkaj specioj estas manĝeblaj. Siberia herakleo (Heracleum sibiricum) estas manĝata freŝa kiel legomo, salita aŭ marinita, kaj ankaŭ uzeblas kiel kondimento por supoj. Junajn ĝermojn de ordinara herakleo (Heracleum sphondylium) volonte manĝas brutoj, precipe bovoj.


Herakleo de Sosnowsky (Heracleum sosnowskyi) estis kultivata en la 1940-aj jaroj kiel nutra (precipe sila) krexskaĵo. Herakleo de Sosnowsky havas bonan produktivecon - pli ol po 2500 kvintaloj hektare - kaj grandan kvanton da sukeroj - ĝis 3% je malneta pezo. Tamen, ĝi facile malkulturiĝis kaj invadis lokajn ekologiajn sistemojn. Kune kun tokseco de ĝia suko, tio kondukis al decido ĉesigi ĝian kultivadon. Ĝis nun malkultura herakleo de Sosnowsky kaŭzas problemojn kiel herbaĉo.


La specioj Heracleum pubescens, Heracleum mantegazzianum kaj kelkaj aliaj fojfoje uzatas kie ornamaj plantoj. Vila herakleo (Heracleum villosum) estas uzata kiel kondimento kaj dum produktado de iuj tradiciaj specoj de brindzo en Suda Kaŭkazio.


En antikvaj tempoj sekaj flortenaj tigoj de herakleo uziĝis por kreo de tradicia rusa fluto koljuko, nun preskaŭ ne uzata. Nun el herakleaj tigoj oni faras frapinstrumentojn kaj pluvbastonojn (Rainstick).



Referencoj |





  1. Как победить борщевик?









Popular posts from this blog

What other Star Trek series did the main TNG cast show up in?

Berlina muro

Berlina aerponto